25 października, 2021
W latach 80. ubiegłego wieku 110 studentów zostało poproszonych o opisanie sytuacji, w których otrzymali „złą” oraz „dobrą” krytykę. Pytano ich również o ich relację z osobą wydającą osąd. Dzięki badaniu naukowcy wyróżnili kilka czynników odpowiadających za to, czy wyrażane osądy można uznać za konstruktywną krytykę.
Jakie emocje budzi krytyka?
Przypomnij sobie ostatnią sytuację, w której zostałeś(aś) skrytykowany(a) – sprawiedliwie lub nie. Spróbuj zamknąć oczy i przywołać tamten dzień. Być może czujesz niepokój, oddech staje się przyspieszony i płytszy, serce szybciej pompuje krew. Możliwe, że pojawiają się pierwsze przebłyski agresji z poczucia otrzymania niesłusznej oceny. Jeżeli jest inaczej i zamiast stresu pojawia się wdzięczność i relaks, masz szczęście. Jesteś w mniejszości. Jak się okazuje, niewiele osób doświadcza konstruktywnej krytyki.
Co oznacza dla nas krytykowanie?
Gdyby sięgnąć do Słownika wyrazów bliskoznacznych, pod hasłem „krytyka” znalazłyby się wpierw określenia takie jak: atak, ochrzan, napomnienie, analiza, naskok. Pojawia się więc pytanie o tę mityczną „konstruktywną krytykę”, często figurującą jako slogan mający ukryć atak czy zawistny komentarz. Krytykowanie i odbieranie krytyki to istotne umiejętności, których nabycie pozwala rozwijać się i pomaga wzrastać innym. Jednak zanim postawimy się w pozycji krytykanta, zastanówmy się nad naszymi rzeczywistymi motywacjami. Znudzenie, frustracja, zazdrość i gniew to sita, przez które należy przesiać swoje dobre intencje.
Konstruktywna krytyka w praktyce
Intuicyjnie odczuwamy, że krytyka powinna być dawana w cztery oczy, bez zbędnych złośliwości, inwektyw czy szorstkiego języka. Niestety, to nie wystarcza. Jednym z istotniejszych czynników, jakie należy uwzględnić, jest próba zrozumienia całości kontekstu zaistniałego zdarzenia czy sytuacji. Uznanie decyzji przyjaciela za błędną bez poznania przyczyn tego ruchu może zostać słusznie odebrane jako niesprawiedliwe. Podobnie niesprawiedliwym będzie osąd wydany przez osobę, która nie ma doświadczenia w danej dziedzinie. Respondenci wskazywali wiarygodność jako istotną cechę konstruktywnej krytyki, podobnie jak stosowność do okoliczności. Zarzucenie błędu w języku hiszpańskim inaczej zabrzmi z ust kogoś, kto uczy się języka, a inaczej od native speakera. Zarzucenie kierowcy, że jedzie zbyt wolno, będzie kuriozalne, kiedy drogi są zakorkowane.
Jak większość czynności wartościowych, konstruktywna krytyka wymaga wysiłku ze strony kogoś, kto decyduje się wytknąć błąd. Zdaniem badanych, zaoferowana pomoc w korygowaniu błędów, zaproponowanie pozytywnych powodów, dla których trzeba się wysilić, są jak najbardziej pożądane.
W takim razie, jak krytykować konstruktywnie?
Konstruktywna krytyka to sztuka, która wymaga taktu i empatii. Przed jej zaoferowaniem ważne jest, aby cofnąć się o krok i ocenić swoją motywację. Czy oferujesz krytykę, aby pomóc danej osobie, czy też robisz to, aby dać upust swojej frustracji lub złości? Krytyka, która pochodzi z gniewu lub frustracji, z większym prawdopodobieństwem zrani uczucia drugiej osoby i zaszkodzi Waszej relacji. Z drugiej strony, krytyka płynąca z empatii i chęci pomocy może być potężnym narzędziem rozwoju. Ważne jest, aby skupić się na zachowaniu lub działaniu, a nie na atakowaniu osoby. Poniżej przedstawimy Ci kilka zasad mądrej krytyki:
1. Zrozumienie celu
Pierwszym krokiem do dobrej krytyki jest jasne określenie jej celu. Czy ma ona pomóc komuś poprawić swoje umiejętności, wyniki projektu, czy też wspierać środowisko współpracy? Mając dobrze zdefiniowaną intencję, możesz upewnić się, że Twoja krytyka jest znacząca i produktywna.
2. Skup się na zachowaniu, a nie na osobie
Podczas wygłaszania krytyki ważne jest, aby oddzielić osobę od jej działań lub pracy. Zamiast atakować jej charakter, skoncentruj się na konkretnych zachowaniach, decyzjach lub wynikach, które wymagają poprawy. Depersonalizując krytykę, tworzysz atmosferę, w której osoby mogą obiektywnie ocenić swoje działania bez poczucia bycia atakowanym lub defensywnym.
3. Bądź konkretny i obiektywny
Niejasna krytyka może sprawić, że pracownicy będą zakłopotani i niepewni, jak naprawić swoje błędy. Zamiast tego zapewnij jasną, konkretną i obiektywną informację zwrotną, która wskaże obszary wymagające poprawy. Używaj konkretnych przykładów, aby zilustrować swoje uwagi, co pozwoli odbiorcy lepiej zrozumieć daną kwestię i podjąć odpowiednie działania.
4. Oferuj rozwiązania i sugestie
Krytyka bez wskazówek może być zniechęcająca. Oprócz wskazania niedociągnięć, zaoferuj konstruktywne rozwiązania lub sugestie, które pomogą danej osobie lub zespołowi przezwyciężyć zidentyfikowane wyzwania. Przedstawiając alternatywne podejścia, przenosisz punkt ciężkości z obwiniania na rozwiązywanie problemów i zachęcasz odbiorcę do wprowadzenia pozytywnych zmian.
5. Czas i sposób wyrażania krytyki
Czas i sposób przekazania krytyki może znacząco wpłynąć na jej skuteczność. Wybierz odpowiedni czas i miejsce na przekazanie informacji zwrotnej, zapewniając prywatność i unikając publicznego zakłopotania. Przyjmij spokojny i pełen szacunku ton, używając języka, który nie jest groźny i wspierający. Aktywne słuchanie i empatia są również kluczowe podczas rozmowy, ponieważ pokazują chęć zrozumienia perspektywy drugiej osoby.
6. Zachęcaj do dialogu i współpracy
Krytyka nie powinna być ulicą jednokierunkową. Zachęcaj do otwartego dialogu, zapraszając odbiorcę do podzielenia się swoimi przemyśleniami, obawami lub wyzwaniami. Taka dwukierunkowa komunikacja sprzyja środowisku współpracy, w którym obie strony mogą uczyć się od siebie nawzajem i znajdować wzajemnie korzystne rozwiązania. Pamiętaj, że krytyka jest okazją do rozwoju, a zdrowa wymiana pomysłów może prowadzić do innowacji i postępu.
7. Doceniaj wysiłki
Pośród krytyki ważne jest, aby rozpoznać i docenić wysiłki i osiągnięcia danej osoby lub zespołu. Uznanie ich mocnych stron i wcześniejszych sukcesów buduje pewność siebie i wzmacnia poczucie wartości. Równoważenie krytyki z uznaniem tworzy dobrze zaokrągloną pętlę informacji zwrotnej, która motywuje jednostki do dążenia do poprawy przy jednoczesnym zachowaniu pozytywnego nastawienia.
Podsumowanie
Mądre krytykowanie jest cenną umiejętnością, która może kształtować relacje, zwiększać rozwój osobisty i napędzać sukces organizacyjny. Rozumiejąc cel, koncentrując się na zachowaniu, dostarczając konkretnych informacji zwrotnych, oferując rozwiązania i prowadząc otwarty dialog, możemy przekształcić krytykę w katalizator poprawy. Dzięki sztuce mądrej krytyki możemy wspierać kulturę ciągłego uczenia się, współpracy i rozwoju osobistego.
autorka: Nataliia Shapoval
korekta: Maja Podraska
Źródła:
1. Tracy, K. „Good” and „bad” criticism: A descriptive analysis
2. American Psychological Association, Rabinovich, A., Who says we are bad people? The impact of criticism source and attributional content on responses to group-based criticism
3. https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-konstruktywna-krytyka-czyli-wlasciwie-jaka
4. https://www.elle.pl/artykul/konstruktywna-krytyka-co-to-jest-jak-krytykowac-aby-uzyskac-efekty