Język inkluzywny a osoby z niepełnosprawnościami

Zacznijmy od podstaw – czym dokładnie jest niepełnosprawność? Nie istnieje jedna, najlepsza jej definicja. Jednak w uproszczeniu można określić ją jako niemożność pełnego funkcjonowania w zakresie życia indywidualnego i społecznego na skutek wrodzonej lub nabytej niesprawności fizycznej lub psychicznej. Jak widać, osoby z niepełnosprawnościami to szeroka i różnorodna grupa, a jednak wciąż muszą się one zmagać z generalizowaniem i niesprawiedliwym traktowaniem. Jeśli chcesz to zmienić i dowiedzieć się, jak język inkluzywny może odmienić nasz sposób komunikacji – ten wpis jest dla Ciebie!

Język inkluzywny i rozmowy

Choć nie mówi się o tym wystarczająco często, powinniśmy pamiętać, że język kształtuje naszą tożsamość i przekonania. Na szczęście coraz częściej staramy się, żeby był on bardziej inkluzywny – przykładowo posługując się feminatywami. O języku inkluzywnym pisaliśmy już wcześniej, więcej o tym temacie znajdziesz tutaj!

Jeszcze do stosunkowo niedawna nawet w testach psychologicznych używano stygmatyzującego nazewnictwa, takiego jak „upośledzenie umysłowe” w kontekście niepełnosprawności intelektualnej. Do języka potocznego niestety przyjęły się takie określenia jak „kaleka” czy „inwalida” – ich zdecydowanie nie używaj!

Jak więc powinniśmy mówić? Przede wszystkim tak, jak życzy sobie tego dana osoba. Obecnie za najbardziej odpowiednią formę uznaje się „osoby z niepełnosprawnością”, która – w przeciwieństwie do „osób niepełnosprawnych” – nie definiuje tożsamości takich osób i nie sprowadza ich do niepełnosprawności. Należy pamiętać, że ta grupa społeczna jest bardzo zróżnicowana. W niektórych przypadkach przynależność do niej będzie dość oczywista, jak w przypadku osób poruszających się na wózku, a czasem nawet nie będziemy jej świadomi – np. mając do czynienia z niepełnosprawnością ukrytą. Jednak we wszystkich przypadkach osoby do niej należące są w pierwszej kolejności ludźmi, a nie swoimi niepełnosprawnościami! Więcej o różnych rodzajach niepełnosprawności, przeczytasz w tym artykule!

W kontekście komunikacji powinno się pamiętać również o tym, żeby rozmawiając z osobą z niepełnosprawnością mówić bezpośrednio do niej. Choć zwrócenie się do jej opiekuna czy osoby towarzyszącej może wydawać się bardziej komfortowe, to jest przejawem braku szacunku. Nikt z nas nie chciałby być świadkiem rozmowy o nas samych, jednocześnie będąc z niej całkowicie wykluczonym, prawda?

Tworzenie treści w internecie

Być może nie miałeś(aś) wcześniej bezpośredniego kontaktu z osobą z niepełnosprawnością albo nie uczestniczysz w dyskusjach na ten temat. Czy to znaczy, że nie musisz się przejmować żadnymi działaniami w tym zakresie? Absolutnie nie – zwłaszcza jeśli zdarza Ci się wstawiać cokolwiek na social media… a prawdopodobnie się zdarza 😉

Jak w sposób inkluzywny tworzyć treści w internecie?

• Dodawaj napisy do filmów, w których mówisz – przykładowo relacji na Instagramie. Nie tylko umożliwisz osobom niesłyszącym zapoznanie się z Twoimi treściami, ale zwyczajnie ułatwisz to też użytkownikom, którzy przeglądają je z wyłączonym dźwiękiem (czyli zgodnie ze statystykami – znaczącej większości).
• Pisząc hasztagi, zaczynaj każde słowo używając dużej litery. Czytniki ekranu nie radzą sobie ze zlepkami słów i odczytają # napisany małymi literami jako niezrozumiały ciąg znaków. Zapis #JęzykInkluzywny prawdopodobnie zostanie odczytany poprawnie, w przeciwieństwie do #językinkluzywny. Stosowanie tej rady poprawi czytelność Twoich treści dla osób niewidzących lub niedowidzących, którzy posługują się czytnikami ekranowymi.
• Dodawaj teksty alternatywne do zdjęć. Ponownie – pomoże to lepiej zrozumieć Twoje posty osobom korzystającym z czytników ekranu. Większość serwisów społecznościowych automatycznie dodaje teksty alternatywne do wstawianych treści graficznych, jednak mogą one być nietrafne lub nieprecyzyjne, dlatego rozważ robienie tego ręcznie.
• Jeśli tworzysz grafiki – zadbaj o odpowiedni kontrast między ich elementami, zwłaszcza tekstem a tłem (możesz to sprawdzić np. na stronie Coolors. Zbyt mały kontrast będzie problematyczny m.in. dla osób z zaburzeniami widzenia barw.

Członkowie LEVEL UPu zgłębiają obecnie tajniki tworzenia inkluzywnych grafik w ramach projektu „Perspektywa ma znaczenie”, dzięki czemu lepiej zrozumieją potrzeby grup dyskryminowanych i, oczywiście, będą tworzyć jeszcze lepsze grafiki!

Podsumowanie – język inkluzywny a osoby z niepełnosprawnościami

Pamiętaj, że czasem pozornie banalne rzeczy dla osób bez niepełnosprawności mogą utrudniać życie osobom z niepełnosprawnościami – a przecież możemy to tak łatwo zmienić (w końcu ile czasu zajmuje zamiana niektórych liter w hasztagu na wielkie?). Rzecz jasna te małe akty empatii nie naprawią nierówności istniejących w społeczeństwie, ale warto od nich zacząć!

Autor: Anna Wojdziak

Korekta: Kinga Terech

Źródła:

1. https://zywabibliotekapolska.pl/osoby-z-niepelnosprawnosciami-w-jezyku-inkluzywnym/
2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Niepełnosprawność_intelektualna
3. https://perkinsaccess.org/accessibility-tips-for-social-media-how-to-create-content-that-everyone-will-like/
4. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/disability-and-health