Czym są świadome sny?

Coraz więcej mówi się o tym, czym są świadome sny. Wypowiadają się na ich temat coś psychologowie, antropolodzy i neuronaukowcy. Są to wielowarstwowe doświadczenia – czasem wręcz kulturowe. Z tego względu, wiedza o świadomym śnieniu jest konieczna do wykorzystania terapeutycznego potencjału tego zjawiska.

Czym są tajemnicze świadome sny?

Można je traktować z wielu perspektyw. Z jednej strony, są po prostu umiejętnością, którą warto trenować. Z drugiej strony jest to niezwykle skomplikowany, neurobiologiczny proces. Na tym wątku właśnie skupimy się w tym artykule. Przyjmijmy zatem, że świadomy sen to doświadczenie występujące w czasie fazy REM. Charakteryzuje się ono pełną świadomością śniącego, ale brakiem jakiejkolwiek aktywności mięśniowej. Innymi słowy – Twoje ciało jest w stanie spoczynku, lecz umysł przeprowadza procesy poznawcze –wiesz o tym, że śnisz.

I z definicją tej świadomości jest właśnie problem. Część badaczy uważa, że świadomy sen zajmuje pewną pozycję na spektrum świadomości. Jak dotąd, nie są zgodni co do miejsca, jakie zajmuje. Niektórzy uważają, że jest to marzenie senne, w którym wiemy, że śnimy. Inni zaś, że dopiero takie, w którym możemy zmieniać rzeczywistość. Wreszcie uważa się, że to w tych świadomych snach występuje metapoznanie – czyli myślenie o myśleniu, refleksja nad refleksją.

Jak robi to mózg?

Wróćmy jednak do snu REM – czyli fazy związanej z szybkimi ruchami gałek ocznych. Wtedy też rejestrowane są większe aktywacje struktur podkorowych. Aktywuje się silnie ciało migdałowate, istotne w przetwarzaniu emocji i pień mózgu – regulujący pracę organizmu. Silnie pracuje również wzgórze, które koordynuje przetwarzanie informacji sensorycznych i informacji zwrotnych z kory.

Jednak w świadomych snach, w odróżnieniu od tych w zwykłej fazie REM, aktywna jest kora przedczołowa. Jest ona odpowiedzialna za wyższe procesy myślenia, kontroli czy podejmowania decyzji. Należy tu podkreślić, że mózg nie jest zbiorem ośrodków, które są wyłącznie odpowiedzialne za jakiś proces. Wiemy, że uczenie się, pamięć, myślenie, czy przetwarzanie bodźców wymaga współpracy różnych obszarów mózgu. Podobnie jest ze świadomością – nie ma jednego miejsca w korze, które „trzyma” ją w sobie.

Wielowarstwowe doświadczenie podczas świadomych snów

Badacze Holzinger i Mayer (2020) na podstawie 7 kryteriów jasności snu Tholey’a opracowali 7 neuronalnych kryteriów świadomości. Według nich, by śnić świadomie, konieczna jest kooperacja połączeń czołowo-ciemieniowych, zaangażowanych w różne poziomy świadomości.

Po pierwsze, świadomość, że znajdujesz się we śnie, czyli swego rodzaju orientacja w przestrzeni, wymaga aktywacji obszarów ciemieniowych i potylicznych. Dzięki temu możliwe jest umiejscowienie „siebie” w przestrzeni snu. Drugi podstawowy poziom tego rodzaju śnienia to świadomość możliwości wyboru, za którą odpowiadają trzy przedczołowe obszary. Bez nich nie mogłyby zachodzić wymienione wcześniej procesy poznawcze – myślenie, autorefleksja czy metapoznanie.

Pozostałe poziomy świadomości, jakich doświadcza śniący to:

• Świadomośći „ja”
• Świadomość scenerii
• Nadawanie znaczenia 
• Świadomość pamięci

Wszystkie te poziomy wymagają aktywnej współpracy korowych i podkorowych struktur naszego mózgu. Zatem świadome śnienie to wielowarstwowe doświadczenie, które następuje dzięki złożonym procesom poznawczym.

Sen, a jawa

Wiedząc, jak liczne obwody i struktury obejmuje świadome śnienie, warto wymienić pierwsze próby wykorzystania go w celach klinicznych i badawczych. Bada się między innymi zastosowanie go w leczeniu koszmarów, które są związane z nadmierną i nieregulowaną aktywnością ciała migdałowatego. Świadomy sen natomiast, przez włączenie regulacji korowej, może pozwolić na rozpoznanie, że zagrożenie nie jest prawdziwe i zakończenie koszmaru.

Badane jest również ich współwystępowanie z narkolepsją. Osoby chronicznie zasypiające przyznają, że zdobywanie świadomości we śnie jest dla nich ulgą. Co więcej, rozważa się wykorzystanie ich w leczeniu zaburzeń, które wiążą się z brakiem wglądu we własny stan psychiczny. Wgląd psychiczny aktywuje podobne obszary w mózgu co świadome sny, więc ich trening może być pomocny w leczeniu schizofrenii.

Naukowcy zastanawiają się, czy świadome sny mogłyby pozwolić na znalezienie „znaczników” świadomości. Takie markery można by wykorzystać w badaniu poziomu świadomości, chociażby osób pozostających w śpiączce.

Badanie świadomych snów może dostarczyć wyjątkowej wiedzy na temat funkcjonowania naszej jaźni. Dokładniejsze rozpoznanie mechanizmów neurobiologicznych tego zjawiska może przynieść ulgę osobom cierpiącym na zaburzenia psychiczne czy koszmary. Jest w stanie nawet umożliwić nam kontakt z mózgiem na pozór nieświadomym.

Jeżeli jesteś zainteresowany(a) tym tematem, możesz spróbować świadomego snu na własną rękę. Aby tego dokonać warto zaznajomić się z tematem medytacji, ponieważ jej praktykowanie, zwiększa szansę na doświadczenie tego zjawiska. Czy doświadczyliście kiedykolwiek świadomego snu? Koniecznie podzielcie się swoimi doświadczeniami!

Autor: Weronika Nieciecka

Korekta: Maja Podraska

Źródła

1. B. Holzinger, L. Mayer, Lucid Dreaming Brain Network Based on Tholey’s 7 Klartraum Criteria, „Frontiers in Psychology”, VOL. 11, 2020
2. Hurd, R., & Bulkeley, K. (Eds.), Lucid dreaming: New perspectives on consciousness in sleep: Science, psychology, and education; Religion, creativity, and culture, Praeger/ABC-CLIO, 2014
3. Nir, Y., & Tononi, G. (2010). Dreaming and the brain: from phenomenology to neurophysiology. Trends in cognitive sciences, 14(2), 88–100. https://doi.org/10.1016/j.tics.2009.12.001
4. Mota-Rolim, S. A., & Araujo, J. F. (2013). Neurobiology and clinical implications of lucid dreaming. Medical Hypotheses, 81(5), 751–756. doi:10.1016/j.mehy.2013.04.049
5. https://www.termedia.pl/neurologia/Psychofizjologiczne-podstawy-swiadomego-snienia,45871.html