Stres jest doświadczeniem, które każdy z nas dobrze zna. To reakcja naszego organizmu na konkretny bodziec lub sytuacje, które w jakiś sposób zakłócają naszą równowagę. Interpretujemy je jako coś, co przekracza w danym momencie nasze zasoby. Odczuwanie stresu może dotyczyć różnych aspektów naszego życia: zdrowia, pracy, szkoły lub relacji międzyludzkich. Tym, co charakterystyczne jest fakt, że każdy z nas bez względu na płeć, wiek czy orientację doświadcza tego uczucia tak samo. 

Czym jest stres mniejszościowy?

Jednak istnieje pewien rodzaj tego zjawiska, który dotyczy tylko grup mniejszościowych. Oprócz ogólnego stresu, osoby
z tych grup doświadczają codziennych trudności związanych z dyskryminacją oraz ograniczeniami w prawach
i możliwościach, co prowadzi do odczuwania chronicznego napięcia. To właśnie nazywamy stresem mniejszościowym.

Ten rodzaj stresu można opisać jako dodatkowe obciążenie, które dotyka osoby członkowskie grup stygmatyzowanych.
Bez względu na to, czy jest to mniejszość seksualna, religijna czy etniczna stanowi on nieodłączny element wpływający negatywnie na dobrostan jednostek i obniżenie ich ogólnej satysfakcji z życia. 

Cechy stresu mniejszościowego

Za teorią stresu mniejszościowego w kontekście osób LGBTQ+ stoi Ilan Meyer – amerykański psychiatra i epidemiolog. Wyróżnił on trzy podstawowe cechy charakteryzujące to zjawisko: 

•   Unikatowość – nie jest stresem powszechnym, a dodatkowym obciążeniem doświadczanym przez osoby należące
  do grupy mniejszościowej.
• Chroniczność – powoduje, że stres mniejszościowy jest odczuwany praktycznie cały czas.
• Społeczne uwarunkowania – wynikają ze struktur społecznych, instytucji czy procesów, które są poza daną osobą.

Źródła stresu mniejszościowego

Z kolei źródła, tego rodzaju stresu można podzielić na dwie kategorie: dystalne i proksymalne.

Czynniki dystalne to te zewnętrzne i obiektywne, które są konsekwencjami stygmatyzacji, warunków życia czy struktur społecznych. Tymi konsekwencjami jest przede wszystkim przemoc, zarówno ta fizyczna jak i psychiczna, która jest motywowana nienawiścią np. odrzucenie, wykluczenie (mikroagresja). 

Czynniki proksymalne są tymi wewnętrznymi i subiektywnymi do których zalicza się życie w ukryciu, oczekiwanie odrzucenia i zinternalizowane piętno (negatywne uczucia i uprzedzenie wobec własnej orientacji czy tożsamości seksualnej np. zinternalizowana homofobia).

Stres mniejszościowy u osób LGBTQ+

Według raportu Kampanii Przeciw Homofobii oraz Stowarzyszenia Lambda Warszawa aż 98% osób LGBTQ+ w Polsce doświadczyło jakiegoś typu mikroagresji w latach 2019-2020. To tylko ułamek czynników składających się na tragiczny obraz realiów osób nieheteronormatywnych w naszym kraju. W celu uniknięcia dyskryminacji, osoby LGBTQ+ korzystają z szeregu mechanizmów obronnych. Stosowanie ich pochłania bardzo dużo zasobów poznawczych i energetycznych, a to z kolei może skutkować gorszym funkcjonowaniem psychicznym.  Z powodu stresu mniejszościowego osoby z grup marginalizowanych częściej doświadczają:

•       zaburzeń psychicznych (przede wszystkim zaburzeń lękowych i depresji)
• zaburzeń snu
• problemów ze zdrowiem fizycznym
• niższej samooceny, poczucia winy i wstydu
• trudności w relacjach międzyludzkich
• nadużywania substancji psychoaktywnych
• myśli samobójczych i samobójstw
• samookaleczania 

W przytoczonym raporcie „Sytuacja społeczna osób LGBTA w Polsce. 2019-2020” odnotowano, że liczba osób w tej grupie, która spełnia kryteria diagnostyczne depresji wzrosła niemal o połowę względem poprzedniej edycji badań z 2017 roku. Dane są alarmujące, natomiast warto podkreślić, że bycie osobą członkowską marginalizowanej grupy nie jest jednoznaczne z odczuwaniem problemów i zaburzeń w sferze psychicznej, ale z pewnością stanowi czynnik ryzyka.  Co więcej, współcześnie środowisko naukowe źródeł zaburzeń emocjonalnych u osób należących do mniejszości upatruje właśnie
w stresie mniejszościowych, a nie stricte w orientacji seksualnej.

Czynniki zwiększające odporność na stres

Oprócz źródeł stresu mniejszościowego, ważnym aspektem modelu Meyera jest znaczenie czynników zwiększających odporność na ten stres. Należą do nich sieć wsparcia społecznego, strategie radzenia sobie ze stresem oraz identyfikacja
z grupą mniejszościową. Wsparcie ze strony bliskich, konstruktywne strategie radzenia sobie ze stresem oraz silna tożsamość grupowa pełnią rolę bufora, który ogranicza wpływ procesów wewnętrznych i zewnętrznych na funkcjonowanie
i zdrowie psychiczne członków mniejszości seksualnych i płciowych.

Stres mniejszościowy jest rzeczywistością, z którą codziennie boryka się wiele osób LGBTQ+. Rozumienie jego mechanizmów oraz konsekwencji jest kluczowe, aby wspierać społeczność w sposób efektywny i empatyczny. Praca na rzecz równości, akceptacji i wsparcia może znacząco poprawić jakość życia osób z grup mniejszościowych i przyczynić się do budowania bardziej inkluzywnego społeczeństwa.

Autorka: Dominika Burkacka

Bibliografia:
– Iniewicz, G., Mijas, M. and Grabski, B. (2012) Wprowadzenie do psychologii LGB. Wrocław: Wydawnictwo Continuo.
– Iniewicz, G. (2015) Stres mniejszościowy U osób Biseksualnych I homoseksualnych: W Poszukiwaniu czynników Ryzyka
I Czynników Chroniących. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
– Kampania Przeciw Homofobii i Lambda Warszawa (2021) Sytuacja społeczna osób LGBTA w Polsce. Raport za lata 2019-2020. (https://kph.org.pl/wp-content/uploads/2021/12/Rapot_Duzy_Digital-1.pdf)