Zacznijmy od początku – czyli czym właściwie jest populizm?

Nazwa ta wynosi się z łacińskiego “populus” – czyli “lud”. Jest to ruch gdzie liderzy twierdzą, że reprezentują potrzeby “zwykłych/prostych ludzi” przeciwko elitom – osobom uprzywilejowanym. Natomiast elity te są przedstawiane jako skorumpowane i działające na szkodę „zwykłych ludzi”. 

Populiści często krytykują instytucje demokratyczne, takie jak sądy, media czy parlamenty, twierdząc, że są one skorumpowane lub nieskuteczne. Mogą również próbować osłabiać te instytucje, aby zwiększyć swoją własną władzę.

Populizm może przybierać różne formy i być związany z różnymi ideologiami, zarówno lewicowymi, jak i prawicowymi.  Populiści często również stosują język polaryzujący, dzieląc społeczeństwo na „my” i „oni”.

Wzrost populizmu w Europie

W ciągu ostatnich lat Europa stała się świadkiem znacznego wzrostu populistycznych ruchów politycznych. Te (populistyczne) partie i liderzy często odwołują się do nacjonalistycznych i konserwatywnych wartości, co prowadzi do tworzenia legalizacji, które (między innymi) wpływają negatywnie na społeczność LGBTQ+.

Ten temat jest szczególnie istotny ze względu na fakt, że liczba populistycznych legalizacji z roku na rok rośnie, a ich wpływ na społeczność LGBTQ+ stał się jeszcze bardziej widoczny i dotkliwy. 

Co więcej, prawa osób LGBTQ+ są fundamentalnymi prawami człowieka, a ich naruszenie ma daleko idące konsekwencje społeczne, ekonomiczne i zdrowotne.

Przykładowe pańtwa w Europie, w których wystpuje pupulizm 

• Polska

Prawo i Sprawiedliwość (PiS) jest jednym z najbliższych nam przykładów populistycznej partii (także jednym z najważniejszych w Środkowej Europie). Partia jest kierowana przez Jarosława Kaczyńskiego i wspięła się do władzy obiecując między innymi wzmocnienie tradycyjnych wartości oraz ochronę suwerenności Polski.

Po dojściu do władzy przez PiS zostały wprowadzone ustawy ograniczające prawa osób LGBTQ+ takie jak: zakazy „propagandy homoseksualnej” w szkołach i chociaż strefy „wolne od ideologii LGBT” nie są ustawą – a inicjatywą oddolną (czyli, że radni miasta/wioski głosowali na to aby byli strefą wolną od lgbt) – Władze nic z tym nie zrobiły mimo, że jest to zachowanie sprzeczne z konstytucyjnymi prawami jednostki.

• Węgry

Pod przewodnictwem Viktora Orbána, partia Fidesz przekształciła Węgry w centrum europejskiego populizmu. 

Rząd Orbána wprowadził liczne zmiany konstytucyjne i ustawodawcze, które drastycznie ograniczają prawa osób LGBTQ+. Wśród tych zmian znalazły się zakazy adopcji przez pary jednopłciowe oraz uznawania płci innej niż biologiczna. Orbán otwarcie przeciwstawia się liberalnym wartościom europejskim, promując narodową suwerenność oraz tradycyjne wartości rodzinne.

• Włochy

Matteo Salvini, lider Ligi, jest jednym z najbardziej znanych populistów we Włoszech. Partia Liga (Lega) zdobyła popularność dzięki swojej twardej polityce antyimigracyjnej i eurosceptycznej retoryce. Chociaż Liga skupia się głównie na kwestiach migracji, partia ta również opowiada się za tradycyjnymi wartościami rodzinnymi, co prowadzi do sprzeciwu wobec rozszerzania praw osób LGBTQ+.

 Innymi odpowiednimi przykładami są: 

Rassemblement National (Zjednoczenie Narodowe) zdobył popularność dzięki polityce antyimigracyjnej i eurosceptycznej. Choć partia ta nie koncentruje się bezpośrednio na ograniczaniu praw osób LGBTQ+, promowanie tradycyjnych wartości często skutkuje sprzeciwem wobec ruchów na rzecz równości. 

Partia VOX z Hiszpanii otwarcie sprzeciwia się rozszerzaniu praw osób LGBTQ+ i promuje tradycyjne wartości rodzinne.

Konsekwencje wzrostu populizmu

Wpływ na zdrowie psychiczne i poczucie bezpieczeństwa:

Wzrost populizmu w Europie prowadzi do znaczących zmian politycznych i społecznych. Populiści, wykorzystując lęki i niepokoje społeczne, promują politykę, która często ogranicza prawa mniejszości, w tym osób LGBTQ+. Wprowadzenie restrykcyjnych ustaw i regulacji ma bezpośredni wpływ na codzienne życie, zdrowie psychiczne oraz poczucie bezpieczeństwa osób LGBTQ+.

 Zmiany legislacyjne wpływające na prawa osób LGBTQ+

Polska

Strefy „wolne od ideologii LGBT”

• W 2019 roku w Polsce zaczęły pojawiać się samorządy, które ogłaszały swoje terytoria „strefami wolnymi od ideologii LGBT”. Te deklaracje, choć symboliczne, miały na celu wyrażenie sprzeciwu wobec ruchów na rzecz równości LGBTQ+. Choć nie mają one mocy prawnej, tworzą atmosferę dyskryminacji i marginalizacji osób LGBTQ+.

Zakaz „propagandy homoseksualnej”

• Wprowadzono ograniczenia dotyczące edukacji seksualnej w szkołach, w szczególności dotyczące treści związanych z LGBTQ+. Zakaz ten jest podobny do tzw. „prawa o propagandzie homoseksualnej” w Rosji, które zabrania publicznego promowania i dyskusji na temat orientacji seksualnej innych niż heteroseksualna.

Ograniczenia w adopcji

• W 2021 roku polski rząd wprowadził przepisy, które de facto uniemożliwiają parom jednopłciowym adopcję dzieci. Nowe prawo wymaga, aby osoby samotne, które chcą adoptować dziecko, musiały przejść szczegółową kontrolę, mającą na celu wykrycie, czy nie pozostają w związku jednopłciowym.

 Węgry

Zakaz zmiany płci w dokumentach

• W 2020 roku węgierski parlament przyjął ustawę zakazującą osobom transpłciowym zmiany płci w oficjalnych dokumentach. Zgodnie z nowym prawem, płeć jest określana w chwili urodzenia i nie może być zmieniona później w dokumentach urzędowych, co prowadzi do licznych problemów prawnych i społecznych dla osób transpłciowych.

Ustawa zakazująca promocji homoseksualizmu w szkołach

• W 2021 roku wprowadzono ustawę zakazującą „promocji homoseksualizmu” w szkołach i mediach skierowanych do osób niepełnoletnich. Ustawa ta uniemożliwia nauczycielom i organizacjom pozarządowym prowadzenie zajęć edukacyjnych dotyczących orientacji seksualnej i tożsamości płciowej, co ogranicza dostęp młodzieży do rzetelnej edukacji.

Zakaz adopcji przez pary jednopłciowe

• W 2020 roku przyjęto ustawę, która zakazuje adopcji przez pary jednopłciowe. Adopcję mogą przeprowadzać jedynie małżeństwa, a ponieważ małżeństwa jednopłciowe nie są legalne na Węgrzech, de facto wyklucza to pary jednopłciowe z możliwości adopcji.

 Włochy

Ograniczenia praw dotyczących małżeństw i adopcji

• Włochy, mimo legalizacji związków partnerskich osób tej samej płci w 2016 roku, nadal nie uznają małżeństw jednopłciowych. Populistyczne partie, takie jak Liga, sprzeciwiają się dalszemu rozszerzaniu praw osób LGBTQ+ w zakresie adopcji i małżeństw, blokując wprowadzenie takich przepisów.

Próby ograniczenia edukacji seksualnej

• Pod wpływem nacisku populistycznych ugrupowań, lokalne władze w niektórych regionach próbowały ograniczać edukację seksualną, szczególnie dotyczącą kwestii LGBTQ+. Takie działania mają na celu promowanie tradycyjnych wartości rodzinnych i przeciwdziałanie „ideologii gender”.

Reakcje społeczności LGBTQ+ i organizacji praw człowieka

Społeczność LGBTQ+ w Europie wykazuje silne reakcje na wprowadzane restrykcyjne przepisy ograniczające ich prawa i wolności. Reakcje te obejmują zarówno spontaniczne działania oddolne, jak i zorganizowane kampanie prowadzone przez różne grupy i organizacje.

Protesty i demonstracje

Polska: Po wprowadzeniu stref „wolnych od ideologii LGBT” oraz innych restrykcyjnych przepisów, odbyły się liczne protesty i demonstracje. Marsze Równości w Warszawie, Krakowie i innych miastach zgromadziły tysiące uczestników domagających się równości i poszanowania praw człowieka.

Węgry: Po wprowadzeniu ustawy zakazującej zmiany płci w dokumentach urzędowych oraz zakazu „promocji homoseksualizmu” w szkołach, społeczność LGBTQ+ zorganizowała liczne demonstracje, w tym coroczny Budapest Pride, który stał się manifestacją sprzeciwu wobec polityki rządu Orbána.

Kampanie w mediach społecznościowych

Społeczność LGBTQ+ aktywnie korzysta z mediów społecznościowych, aby mobilizować wsparcie, informować o problemach i organizować akcje protestacyjne. Hashtagi takie jak #LGBTfreeZone, #StopLGBTfreeZones, #EqualityForAll, #LoveIsLove są szeroko używane do zwrócenia uwagi na kwestie dyskryminacji i mobilizacji międzynarodowej opinii publicznej.

Akcje oddolne

Społeczność LGBTQ+ organizuje także liczne inicjatywy oddolne, takie jak grupy wsparcia, warsztaty edukacyjne oraz wydarzenia kulturalne promujące inkluzywność i równość. Te działania pomagają w budowaniu solidarności i wsparcia wewnątrz społeczności, nawet w obliczu restrykcyjnych przepisów.

Działania organizacji praw człowieka

Organizacje praw człowieka odgrywają kluczową rolę w walce o prawa osób LGBTQ+ w Europie. Prowadzą one różnorodne działania, które mają na celu ochronę praw, podnoszenie świadomości oraz mobilizację międzynarodowego wsparcia. Prowadzą kampanie mające na celu edukację społeczeństwa na temat praw osób LGBTQ+ oraz zwalczanie stereotypów i uprzedzeń. 

Organizacjami, które między innymi organizują protesty i kampanie społeczne, są ILGA-Europe oraz Amnesty International. 

Międzynarodowe Stowarzyszenie Lesbijek, Gejów, Biseksualistów, Trans i Interseksualistów (ILGA-Europe) organizuje kampanie i akcje mające na celu zwrócenie uwagi na problemy praw człowieka w Europie, regularnie publikując raporty i analizy dotyczące sytuacji osób LGBTQ+ w różnych krajach. 

Z kolei Amnesty International prowadzi kampanie przeciwko dyskryminacyjnym przepisom i praktykom wobec osób LGBTQ+, zbierając podpisy pod petycjami, organizując protesty oraz prowadząc działania rzecznicze na szczeblu Przykładem jest kampania „Love is Love”, która podkreśla, że miłość i rodzina powinny być wolne od dyskryminacji.

Interwencje międzynarodowe podejmowane są przez instytucje takie jak Unia Europejska i Rada Europy. 

Instytucje Unii Europejskiej, takie jak Parlament Europejski i Komisja Europejska, chronią prawa osób LGBTQ+ w krajach członkowskich, stosując procedury naruszeniowe, sankcje finansowe i interwencje dyplomatyczne. 

Rada Europy, w tym Europejski Trybunał Praw Człowieka, regularnie interweniuje w przypadkach naruszeń praw osób LGBTQ+, wydając orzeczenia chroniące ich prawa i wolności.

Wsparcie prawne i rzecznictwo zapewniają między innymi organizacje Human Rights Watch oraz Lambda Warszawa. Oferują one pomoc prawną dla osób LGBTQ+ dotkniętych dyskryminacją. Pomagają w przygotowywaniu skarg, reprezentują przed sądami oraz wspierają w walce o równe traktowanie.

Human Rights Watch dokumentuje przypadki naruszeń praw człowieka wobec osób LGBTQ+ i publikuje raporty, które są wykorzystywane jako narzędzia rzecznicze na szczeblu międzynarodowym, współpracując z lokalnymi organizacjami w celu zapewnienia wsparcia prawnego i doradczego. 

Natomiast Lambda Warszawa, działająca w Polsce, oferuje wsparcie prawne i psychologiczne osobom LGBTQ+ dotkniętym dyskryminacją, prowadząc również działania edukacyjne i rzecznicze na rzecz równości i akceptacji.

Międzynarodowe lobbing i rzecznictwo – to działania mające na celu wpływanie na decyzje polityczne i legislacyjne na całym świecie, promując prawa i interesy grup społecznych, takich jak osoby LGBTQ+.

Organizacje praw człowieka współpracują z instytucjami międzynarodowymi, takimi jak ONZ, Rada Europy i UE, aby lobbować na rzecz wprowadzenia i egzekwowania przepisów chroniących prawa osób LGBTQ+. 

Przykładem jest współpraca ILGA-Europe z Parlamentem Europejskim w sprawie przyjęcia uchwały potępiającej strefy „wolne od ideologii LGBT” w Polsce.

Analiza badań dotyczących wpływu populistycznych polityk na zdrowie psychiczne osób LGBTQ+

Populistyczne polityki, które ograniczają prawa osób LGBTQ+, mają poważny wpływ na zdrowie psychiczne i poczucie bezpieczeństwa tej społeczności. 

Liczne badania wskazują, że dyskryminacja, stygmatyzacja i marginalizacja osób LGBTQ+ prowadzą do zwiększonego ryzyka wystąpienia problemów zdrowotnych, w tym depresji, lęków oraz myśli i prób samobójczych. 

W badaniu przeprowadzonym przez ILGA-Europe w 2022 roku stwierdzono, że osoby LGBTQ+ w krajach o restrykcyjnych przepisach dotyczących ich praw zgłaszały znacznie wyższy poziom stresu i lęku. Brak wsparcia ze strony instytucji państwowych dodatkowo pogarszał sytuację zdrowotną tych osób. 

Raport Human Rights Watch z 2023 roku dokumentuje wpływ zakazu „propagandy homoseksualnej” na zdrowie psychiczne młodzieży LGBTQ+ w Polsce i na Węgrzech. Podkreślono w nim, że takie przepisy prowadzą do izolacji, poczucia zagrożenia i braku akceptacji, co znacząco wpływa na rozwój i samopoczucie młodych osób.

Podsumowanie

Podsumowując, wzrost populizmu w Europie prowadzi do znaczących zmian politycznych i społecznych, które często negatywnie wpływają na prawa osób LGBTQ+. Społeczność LGBTQ+ oraz organizacje praw człowieka nadal walczą o swoje prawa, organizując protesty, kampanie społeczne i korzystając z narzędzi prawnych oraz międzynarodowych interwencji​.

Taka polityka powoduje rozłam w społeczeństwie, dzielenie na frakcje i napięcia, nie tylko w sferze publicznej, a także w sferze prywatnej (wśród rodzin, przyjaciół oraz w relacjach zawodowych) co ma wpływ nie tylko na osoby LGBTQ+, a na całe społeczeństwo. Jeśli zainteresowała cię ta tematyka zapraszamy do zapoznania się z  wpisem dotyczącym stresu mniejszościownego u osób LGBTQ+.

Autorka: Nina Kirova