5 lipca, 2023
Umysł człowieka jest tak skonstruowany, że używa heurystyk niemalże każdego dnia. Są to uproszczenia, skróty myślowe (skróty poznawcze), które pozwalają nam minimalizować czas przy analizowaniu sytuacji. Najpopularniejszym rodzajem heurystyk są stereotypy. Tak łatwo przychodzi nam oceniać ludzi np. chociażby po kolorze włosów. Dlaczego mózg z nich korzysta? Jest to szybkie i nie obciąża naszych zasobów poznawczych, w przeciwieństwie do dokładnego przetworzenia każdej z treści, z którą się spotykamy.
Jakie są typy heurystyk, z których korzystamy na co dzień?
Poniżej przedstawiamy ich klasyfikację:
-
Heurystyka reprezentatywności
Jest to uproszczona metoda naszego wnioskowania. Polega na tym, że dokonujemy pewnej klasyfikacji/oceny/decyzji, na podstawie częściowego podobieństwa do przypadku charakterystycznego, który już znamy. Przykładowo człowieka w garniturze ocenimy zapewne jako bardziej kompetentnego niż człowieka w dresie. Mogą przyczyniać się do tego nasze indywidualne doświadczenia w trakcie życia. Wpływają na to również dzieła kultury takie jak filmy i książki.
-
Heurystyka dostępności
Polega ona na tym, że dokonujemy oceny stopnia prawdopodobieństwa, na podstawie tego, co łatwiej przywołać do świadomości. Przykładowo mogą być to sytuacje, które wydarzyły się niedawno. Człowiek może bać się latać samolotem znacznie bardziej, gdy ostatnio miała miejsce katastrofa lotnicza, niż bał się latać przed jej wystąpieniem. Nasz odbiór jest również nacechowany emocjonalnie. Łatwiej jest skojarzyć nasz urodzinowy tort jako coś pysznego niż trującego.
-
Heurystyka zakotwiczenia
Jest to uproszczona metoda wnioskowania, polegająca na oparciu się (zakotwiczeniu) na jakiejś informacji, a następnie dostosowaniu się do niej. Ma to na celu uzyskanie odpowiedzi na pytanie lub wydanie sądu. Bardzo często, gdy dotrze do nas jakaś kontrowersyjna informacja, bardzo się jej trzymamy, nie zwracając uwagi na inne komunikaty. Przykładowo słysząc o osobie, która była w więzieniu, mamy zazwyczaj do niej automatycznie negatywny stosunek. Sytuacja taka ma miejsce nawet bez żadnego zagłębiania się w szczegóły ani znajomości tej osoby. Potrafi być to niesamowicie złudne i mylące, przy czym naraża nas na złe relacje międzyludzkie.
-
Heurystyka afektu
Afekt to inaczej emocje, zatem dana heurystyka polega na podejmowaniu decyzji pod wpływem bieżących stanów emocjonalnych. Gdy jesteśmy weseli, mamy wrażenie, że cały świat jest piękny, raduje się z nami. Gdy jesteśmy z kolei smutni, zdecydowanie bardziej negatywnie postrzegamy otaczającą nas rzeczywistość, ludzi. To również może prowadzić do pewnych niekorzystnych konsekwencji np. podejmowania nietrafionych decyzji.
Jak radzić sobie ze zwalczaniem skrótów poznawczych?
Ludzki umysł jest za bardzo skomplikowanym tworem, aby istniał jeden, sprawdzony sposób na radzenie sobie z heurystykami. Kluczowa jest świadomość, ciągłe poszerzanie horyzontów i trening kontroli zachowania (również kontroli myśli, w tym stereotypów). Niezwykle wartościowe mogą okazać się podróże, nawiązywanie nowych znajomości czy czytanie różnorodnych poradników. W tym ostatnim możemy Ci pomóc! Dołącz do wymiany międzynarodowej z Level Up i zadbaj o swój rozwój 😉
Zalety heurystyk
Pomimo niebezpieczeństw, które niosą ze sobą heurystyki, posiadają one niezaprzeczalnie wiele zalet. Istotnym jest by je znać i mądrze wykorzystywać. Jakie więc są plusy heurystyk?
- Wydajność – heurystyki pozwalają nam podejmować szybkie decyzje bez poświęcania nadmiernej ilości czasu i wysiłku poznawczego. Polegając na skrótach myślowych, możemy sprawnie poruszać się po wielu wyborach, wykorzystując zasoby umysłowe do innych zadań.
- Uproszczenie – upraszczają złożone informacje, redukując je do łatwych w zarządzaniu i zrozumiałych fragmentów. Pomagają nam podzielić skomplikowane problemy na łatwiejsze do opanowania elementy, dzięki czemu podejmowanie decyzji staje się mniej przytłaczające.
- Pomoc w podejmowaniu decyzji – heurystyki działają jako pomoc w podejmowaniu decyzji, gdy mamy ograniczony czas lub zasoby. W sytuacjach, w których gromadzenie obszernych informacji lub przeprowadzanie skomplikowanych analiz nie jest możliwe, pomagają rozstrzyagać wątpliwości.
- Redukcja obciążenia poznawczego – zmniejszają obciążenie poznawcze związane z podejmowaniem decyzji. Zapewniają skróty myślowe, które pozwalają nam szybko przetwarzać informacje.
Podsumowanie
Heurystyki odgrywają znaczącą rolę w naszym codziennym podejmowaniu decyzji, umożliwiając nam sprawne poruszanie się po świecie. Jednak te skróty myślowe mogą również prowadzić do uprzedzeń i błędów, jeśli są stosowane bez krytycznego myślenia. Rozumiejąc i rozpoznając powszechne heurystyki, które stosujemy, zyskujemy wgląd w nasze procesy decyzyjne i możemy dokonywać bardziej świadomych wyborów. Przyjęcie refleksyjnego sposobu myślenia pozwala nam zrównoważyć zalety heurystyki z potrzebą racjonalności i obiektywnej oceny, umożliwiając prowadzenie bardziej przemyślanego życia.
autorka: Jagoda Rumiak
Źródła:
1. Maruszewski, T. (2017). Psychologia poznania. Umysł i świat. Gdańsk : Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne GWP
2. https://www.empressia.pl/blog/320-zasady-ux-heurystyki-nielsena
3. https://czlowiek.info/heurystyki-wydawania-sadow/